KAHVE VE KAFEİN ADENOZİN DÜZEYİNİ ETKİLEYEREK UYKUSUZLUĞA NEDEN OLUYOR
Genel olarak bakıldığında bir organizma ne kadar uzun süre uyanık kalırsa, o kadar çok uyuma ihtiyacı hisseder ("uyku borcu"). Bu uyku ihtiyacına “Süreç S” adı verilir. Uyku ve uyanıklık arasındaki denge homeostaz ile düzenlenir. Uyarılmış veya algılanan uyku eksikliğine ise “uyku yoksunluğu” denir.
Proses S glikojenin tükenmesi ve ön beyinde ventrolateral preoptik çekirdeğin yarattığı inhibisyonu azaltan adenozin birikimi tarafından yönlendirilir ve asendan retiküler aktive edici sistemin inhibisyonuna olanak sağlar.[1]
Uyku yoksunluğu frontal kortekste daha yavaş beyin dalgalarına, daha kısa dikkat süresine, daha yüksek kaygıya, hafızada bozulmaya ve anksiyeteye, tersine dinlenmiş bir organizma, gelişmiş hafıza ve ruh haline neden olabilir. [2] Nörofizyolojik ve fonksiyonel görüntüleme çalışmaları, beynin ön bölgelerinin özellikle homeostatik uyuma baskısına duyarlı olduğunu göstermiştir.[3]
Ne kadar uyku borcunun birikebileceği ve uyku borcunun bir kişinin ortalama uykusuna mı yoksa başka bir kriterlere göre mi biriktiği konusunda anlaşmazlık vardır. Ayrıca, son yıllarda sanayileşmiş dünyada yetişkinler arasında uyku borcunun yaygınlığının önemli ölçüde değişip değişmediği de belirsizdir. Uyku borcunun kümülatif olduğuna dair bazı kanıtlar gösterilmektedir. Bununla birlikte, öznel olarak insanlar uyandıktan 30 saat sonra maksimum uykululuğa erişiyor gibi görünmektedir. Batı toplumlarında çocukların eskisinden daha az uyuduğu muhtemeldir.[4]
Uyku borcunun bir nörokimyasal göstergesi, uyanıklıkla ilişkili bedensel süreçlerin çoğunu engelleyen bir nörotransmitter olan adenosindir. Adenozin seviyeleri uzun süreli uyanıklık sırasında kortekste ve bazal ön beyinde artar ve uyuma ile iyileşme döneminde ise azalır, potansiyel olarak uykunun homeostatik düzenleyicisi olarak hareket eder.[5, 6]
Kafein dünyada en çok tüketilen psikoaktif maddedir. Kahve diğer yiyecek ve içeceklerde kolayca bulunur ve prematüre bebeklerde uykululuğu azaltmak, performansı artırmak ve apneyi tedavi etmek için kullanılır. Kafein tipik olarak uyku latansını uzatır, toplam uyku süresini ve uyku etkinliğini azaltır ve algılanan uyku kalitesini kötüleştirir. Yavaş dalga uykusu ve elektroensefalografik (EEG) yavaş dalga aktivitesi tipik olarak azalırken, Evre-1 uyku ve uyanıklık süreleri ve uyarılmalar artar.
Yaşlıların uykusu, genç yetişkinlere kıyasla kafeine daha duyarlı olabilir. Belirgin bireysel farklılıklar gençlerde mevcuttur ve genetik çalışmalar adenozin nörotransmisyonunda ve kafein tarafından uykunun bozulmasına karşı bireysel duyarlılığa katkıda bulunan metabolizmada rol oynayan genlerin fonksiyonel polimorfizmlerini izole etmiştir. Çoğu çalışma Batı ülkelerindeki erkek yetişkinlerde yapılmıştır.
Kısaca kahve ve kafein adenozinin etkisini geçici olarak bloke ederek uykunun gecikmesini sağlayarak toplam uyku süre ve kalitesini düşürür.[7]
Kaynaklar:
1. Schwartz JR, Roth T (December 2008). "Neurophysiology of sleep and wakefulness: basic science and clinical implications". Current Neuropharmacology. 6 (4): 367–78.
2. Brown RE, Basheer R, McKenna JT, Strecker RE, McCarley RW (July 2012). "Control of sleep and wakefulness". Physiological Reviews. 92 (3): 1087–187.
3. Gottselig JM, Adam M, Rétey JV, Khatami R, Achermann P, Landolt HP (March 2006). "Random number generation during sleep deprivation: effects of caffeine on response maintenance and stereotypy". Journal of Sleep Research. 15 (1): 31–40.
4. Iglowstein I, Jenni OG, Molinari L, Largo RH (February 2003). "Sleep duration from infancy to adolescence: reference values and generational trends". Pediatrics. 111 (2): 302–7.
5. Huang ZL, Zhang Z, Qu WM (2014). "Roles of adenosine and its receptors in sleep-wake regulation". International Review of Neurobiology. 119: 349–71.
6. "The brain from top to bottom: Molecules that build up and make you sleep". McGill University, Montreal, Quebec, Canada. Archived from the original on 7 February 2013. Retrieved 20 September 2012.
7. Clark I, Landolt HP (February 2017). "Coffee, caffeine, and sleep: A systematic review of epidemiological studies and randomized controlled trials" (PDF). Sleep Medicine Reviews. 31: 70–78.
