PERİFERİK NÖROPATİLER

GENEL BAKIŞ

Beyin ve omurilik dışındaki sinirlerin (periferik sinirler) hasar görmesinin bir sonucu olan periferik nöropati, genellikle ellerinizde ve ayaklarınızda zayıflık, uyuşma ve ağrıya neden olur. Ayrıca vücudunuzun diğer bölgelerini de etkileyebilir.

Periferik sinir sisteminiz beyninizden ve omuriliğinizden (merkezi sinir sistemi) vücudunuzun geri kalanına bilgi gönderir. Periferik sinirler ayrıca merkezi sinir sistemine duyusal bilgiler de gönderir.

Periferik nöropati travmatik yaralanmalar, enfeksiyonlar, metabolik problemler, kalıtsal nedenler ve toksinlere maruz kalmadan kaynaklanabilir. En yaygın nedenlerden biri diyabettir.

Periferik nöropatisi olan insanlar ağrıyı genellikle bıçaklanma, yanma veya karıncalanma olarak tanımlar. Çoğu durumda, yakınmalar, özellikle tedavi edilebilir bir durumdan kaynaklanıyorsa iyileşir. İlaçlar periferik nöropatinin ağrısını azaltabilir.

BELİRTİLER

Periferik sisteminizdeki her sinirin belirli bir işlevi vardır, bu nedenle semptomlar etkilenen sinirlerin türüne bağlıdır. Sinirler şu şekilde sınıflandırılır:

• Deriden sıcaklık, ağrı, titreşim veya dokunma gibi hisleri alan duyusal sinirler

• Kas hareketini kontrol eden motor sinirler

• Kan basıncı, nabız, sindirim ve mesane gibi fonksiyonları kontrol eden otonom sinirler

Periferik nöropatinin belirti ve semptomları şunları içerebilir:

• Bacaklarınızda ve kollarınızda yukarı doğru yayılabilen ayaklarınızda veya ellerinizde hafif uyuşma, karıncalanma veya iğne batma hissi

• Keskin, rahatsız edici, zonklayan veya yanan ağrı

• Dokunmaya karşı aşırı hassasiyet

• Ağrıya neden olmaması gereken aktiviteler sırasında, örneğin bir cisim değdiğinde veya battaniyenin altındayken ayaklarınızdaki ağrılar

• Koordinasyon eksikliği  ve düşme

• Kas güçsüzlüğü

• Sanki eldiven ya da çorap giyiyormuş gibi hissetmek

• Motor sinirler etkilenirse uzuvlarınızda felç

Otonom sinirler etkilenirse, belirti ve bulgular şunları içerebilir:

• Isı intoleransı

• Aşırı terleme veya terleyememe

• Bağırsak, mesane veya sindirim sorunları

• Kan basıncındaki değişiklikler, baş dönmesi veya dengesizlik

Periferik nöropati bir siniri (mononöropati), farklı bölgelerdeki iki veya daha fazla siniri (çoklu multiple-mononöropati) veya birçok siniri (polinöropati) etkileyebilir. Karpal tünel sendromu, mononöropatinin bir örneğidir. Periferik nöropatisi olan çoğu insan polinöropatiye sahiptir.

NEDENLER

Periferik nöropati tek bir hastalık değil, birçok durumun neden olduğu sinir hasarıdır. Periferik nöropatiye neden olabilecek nedenler şunları içerir:

• Otoimmün hastalıklar. Bunlar arasında Sjogren sendromu, lupus, romatoid artrit, Guillain-Barre sendromu, kronik inflamatuar demiyelinizan polinöropati (CIDP) ve vaskülit bulunur.

• Diyabet. Diyabetli kişilerin yarısından fazlası bir tür nöropati geliştirir.

• Enfeksiyonlar. Bunlar arasında Lyme hastalığı, zona, Epstein-Barr virüsü, hepatit B ve C, cüzzam, difteri ve HIV gibi bazı viral veya bakteriyel enfeksiyonlar

• Kalıtsal bozukluklar. Charcot-Marie-Tooth hastalığı gibi bozukluklar kalıtsal nöropati tipleridir.

• Tümörler. Kanser (malign) ve kanserli olmayan (iyi huylu) büyümeler, sinirlerde basıya neden olabilir. Ayrıca, vücudun bağışıklık (immun) yanıtı ile ilgili bazı kanserlerin bir sonucu olarak polinöropati ortaya çıkabilir. Bunlar paraneoplastik sendrom adı verilen dejeneratif bir bozukluklardır.

• Kemik iliği bozuklukları. Kandaki anormal bir proteini (monoklonal gammopatiler), bir tür kemik kanseri (miyelom), lenfoma ve nadir görülen hastalık amiloidozunu içerir.

• Diğer hastalıklar. Bunlar arasında böbrek hastalığı, karaciğer hastalığı, bağ dokusu bozuklukları ve az aktif tiroid (hipotiroidizm) bulunur.

NÖROPATİLERİN DİĞER NEDENLERİ ŞUNLARDIR:

• Alkolizm. Alkoliklerce yapılan zayıf diyet seçimleri vitamin eksikliklerine yol açabilir.

• Zehirlere (toksinlere) maruz kalma. Toksik maddeler arasında endüstriyel kimyasallar ve kurşun ve cıva gibi ağır metaller bulunur.

• İlaçlar. Bazı ilaçlar, özellikle kanser tedavisinde kullanılanlar (kemoterapi ilaçları) periferik nöropatiye neden olabilir.

• Travma veya sinir üzerindeki bası. Motorlu taşıt kazaları, düşmeler veya spor yaralanmaları gibi travmalar periferik sinirleri kesebilir veya bunlara zarar verebilir. Sinir basısı, alçı veya koltuk değneği kullanmak veya uzun süre yazmak gibi bir hareketi tekrarlamaktan kaynaklanabilir.

• Vitamin eksiklikleri. B vitaminleri - B-1, B-6 ve B-12 dahil - E vitamini ve niasin sinir sağlığı için çok önemlidir.

• Bazı durumlarda, hiçbir neden tanımlanamaz (idiyopatik)

RİSK FAKTÖRLERİ

Periferik nöropati risk faktörleri şunları içerir:

• Diyabet, özellikle şeker seviyelerinizin kontrolü zayıfsa

• Alkolün kötüye kullanımı

• Vitamin eksiklikleri, özellikle B vitaminleri

• Lyme hastalığı, zona, Epstein-Barr virüsü, hepatit B ve C ve HIV gibi enfeksiyonlar

• Bağışıklık sisteminizin kendi dokularınıza saldırdığı romatoid artrit ve lupus gibi otoimmün hastalıklar

• Böbrek, karaciğer veya tiroid bozuklukları

• Toksinlere maruz kalma

• Belirli mesleklerde tekrarlanan hareketler

• Ailede nöropati öyküsü

KOMPLİKASYONLAR

Periferik nöropati komplikasyonları şunları içerebilir:

• Yanıklar ve cilt travması. Vücudunuzun uyuşmuş kısımlarında sıcaklık değişiklikleri veya ağrı hissedemeyebilirsiniz.

• Enfeksiyon. Ayaklarınız ve duyu eksikliği olan diğer bölgeler siz farkına varmadan yaralanabilir. Bu bölgeleri düzenli olarak kontrol edin ve özellikle de diyabetiniz varsa küçük yaralanmaları enfekte olmadan tedavi edin.

• Düşme. Zayıflık ve duyu kaybı, denge eksikliği ve düşme ile ilişkili olabilir

ÖNLEME

Temel koşulları yönetin

Periferik nöropatiyi önlemenin en iyi yolu, diyabet, alkolizm veya romatoid artrit gibi risk altına sokan tıbbi durumları yönetmektir.

Sağlıklı yaşam tarzı seçimleri yapın

Bu alışkanlıklar sinir sağlığınızı destekler:

• Sinirleri sağlıklı tutmak için meyveler, sebzeler, kepekli tahıllar ve yağsız protein bakımından zengin bir diyet yiyin. Et, balık, yumurta, az yağlı süt ürünleri ve güçlendirilmiş tahıllar yiyerek B-12 vitamini eksikliğine karşı koruyun. Vejetaryen veya vegan iseniz, takviye edilmiş tahıllar iyi bir B-12 vitamini kaynağıdır, ancak doktorunuzla B-12 takviyeleri hakkında konuşun.

• Düzenli egzersiz. Doktorunuzun önerisi ile  haftada en az üç kez en az 30 dakika ila bir saat egzersiz yapmaya çalışın.

• Tekrarlayan hareketler, sinirlere baskı yapan sıkışık pozisyonlar, toksik kimyasallara maruz kalma, sigara içmek ve alkol kullanımı dahil olmak üzere sinir hasarına neden olabilecek faktörlerden kaçının.

TEŞHİS

Periferik nöropatinin birçok potansiyel nedeni vardır. Kan testlerini içerebilecek bir fizik muayenenin yanı sıra, teşhis genellikle şunları gerektirir:

• Tam bir tıbbi geçmiş. Doktorunuz belirtileriniz, yaşam tarzınız, toksinlere maruz kalma,yeme ve içme alışkanlıkları ve ailenin sinir sistemi (nörolojik) hastalık öyküsü de dahil olmak üzere tıbbi geçmişinizi gözden geçirecektir.

• Nörolojik muayene. Doktorunuz tendon reflekslerinizi, kas gücünüzü ve tonunuzu, belirli hisleri algılama yeteneğinizi, duruşunuzu ve koordinasyonunuzu kontrol edebilir.

İncelemeler

Doktorunuz aşağıdaki testleri isteyebilir:

• Kan testleri. Bunlar vitamin eksikliklerini, diyabeti, anormal bağışıklık fonksiyonunu ve periferik nöropatiye neden olabilecek diğer durum belirtilerini tespit edebilir.

• Görüntüleme testleri. BT veya MRI taramaları fıtıklaşmış diskleri, tümörleri veya diğer anormallikleri tarayabilir.

• Sinir fonksiyon testleri. Elektromiyografi (EMG) sinir hasarını tespit etmek için kaslarınızdaki elektriksel aktiviteyi kaydeder. Kas kasıldıkça elektriksel aktiviteyi ölçmek için kas içine ince bir iğne (elektrot) batırılır.

Bir elektromiyogram ile aynı zamanda, doktorunuz veya bir EMG teknisyeni tipik olarak bir sinir iletim çalışması yapar. Düz elektrotlar cilde yerleştirilir ve düşük bir elektrik akımı sinirleri uyarır. Doktorunuz sinirlerinizin elektrik akımına verdiği yanıtları kaydedecektir.

• Diğer sinir fonksiyon testleri. Bunlar, otonom sinir liflerinin nasıl çalıştığını kaydeden otonom bir refleks ekranı, vücudunuzun terleme yeteneğini ölçen bir terleme testi ve dokunma, titreşim, soğutma ve ısıyı nasıl hissettiğinizi kaydeden duyusal testleri içerebilir.

• Sinir biyopsisi. Bu, anormallikleri aramak için bir sinirin küçük bir kısmının, genellikle duyusal bir sinirin çıkarılmasıdır

• Cilt biyopsisi. Doktorunuz sinir uçlarında bir azalma aramak için cildin küçük bir bölümünü çıkarır.

TEDAVİ

Tedavi hedefleri nöropatiye neden olan durumu yönetmek ve semptomları hafifletmektir. Laboratuvar testleriniz altta yatan bir durumu belirtmezse, doktorunuz nöropatinizin düzelip düzelmediğini görmek için dikkatlice beklemenizi önerebilir.

İlaçlar

Periferik nöropati ile ilişkili durumları tedavi etmek için kullanılan ilaçların yanı sıra, periferik nöropati belirtilerini ve semptomlarını hafifletmek için kullanılan ilaçlar şunlardır:

• Ağrı kesiciler. Steroid olmayan antienflamatuar ilaçlar gibi ağrı kesici ilaçlar hafif semptomları azaltabilir. Daha şiddetli semptomlar için doktorunuz ağrı kesiciler reçete edebilir.

• Tramadol (Conzip, Ultram) veya oksikodon (Oxycontin, Roxicodone, diğerleri) gibi opioidler içeren ilaçlar bağımlılığa yol açabilir, bu nedenle bu ilaçlar genellikle sadece diğer tedaviler başarısız olduğunda reçete edilir.

• Nöbet önleyici ilaçlar. Epilepsiyi tedavi etmek için geliştirilen gabapentin (Gralise, Neurontin, Horizant) ve pregabalin (Lyrica) gibi ilaçlar sinir ağrısını hafifletebilir. Yan etkiler uyuşukluk ve baş dönmesidir

• Topikal tedaviler. Acı biberlerde bulunan bir madde olan kapsaisin kremi, periferik nöropati semptomlarında iyileşmelere neden olabilir. Kremi uyguladığınız yerde cilt yanması ve tahrişi olabilir, ancak bu genellikle zamanla azalır. Ancak bazı insanlar buna tahammül edemez.

• Lidokain yamaları cildinize uyguladığınızda ağrıyı dindirebilecek başka bir tedavidir. Yan etkiler, yama bölgesinde uyuşukluk, baş dönmesi ve uyuşma olabilir.

• Antidepresanlar. Amitriptilin, doksepin (Silenor, Zonalon) ve nortriptilin (Pamelor) gibi bazı trisiklik antidepresanların, beyninizdeki ve omuriliğinizde ağrı hissetmenize neden olan kimyasal süreçlere müdahale ederek ağrıyı hafifletmeye yardımcı olduğu bulunmuştur.

• Serotonin ve norepinefrin geri alım inhibitörü duloksetin (Cymbalta) ve uzun salınımlı  antidepresan venlafaksin (Effexor XR) ayrıca diyabetin neden olduğu periferik nöropatinin ağrısını hafifletebilir.

• Antidepresanların yan etkileri arasında ağız kuruluğu, bulantı, uyuşukluk, baş dönmesi, iştah azalması ve kabızlık sayılabilir.

Tedaviler

Çeşitli terapiler ve prosedürler periferik nöropatinin belirti ve semptomlarını hafifletmeye yardımcı olabilir.

• Transkutanöz elektriksel sinir stimülasyonu (TENS). Cilde yerleştirilen elektrotlar, farklı frekanslarda yumuşak bir elektrik akımı sağlar. TENS yaklaşık bir ay boyunca günde 30 dakika uygulanmalıdır.

• Plazma değişimi ve intravenöz immün globulin. Bağışıklık sistemi aktivitesini baskılamaya yardımcı olan bu prosedürler, belirli inflamatuar durumları olan insanlara fayda sağlayabilir. 

Plazma değişimi, kanınızı değiştirmeyi, daha sonra antikorları ve diğer proteinleri kandan uzaklaştırmayı ve kanı vücudunuza geri vermeyi içerir. İmmünglobulin tedavisinde, antikor (immünoglobulinler) olarak çalışan yüksek seviyelerde protein alırsınız.

• Fizik Tedavi. Kas zayıflığınız varsa, fizik tedavi hareketlerinizi iyileştirmeye yardımcı olabilir. Ayrıca el veya ayak desteklerine, bastona, yürüteçe veya tekerlekli sandalyeye ihtiyacınız olabilir.

• Ameliyat. Tümörlerden sinirler üzerindeki basının neden olduğu nöropatileriniz varsa, basıncı azaltmak için cerrahiye ihtiyacınız olabilir.

KLİNİK ÇALIŞMALAR

Alternatif tıp

Periferik nöropatisi olan bazı insanlar rahatlama için tamamlayıcı tedavileri dener. Araştırmacılar bu teknikleri çoğu ilaca sahip oldukları kadar kapsamlı bir şekilde incelememiş olsa da, aşağıdaki terapiler bazı umutlar vermiştir:

• Akupunktur. Vücudunuzdaki çeşitli noktalara ince iğneler takılması periferik nöropati semptomlarını azaltabilir. İyileşme farkına varmadan önce birden fazla seansa ihtiyacınız olabilir. Akupunktur, steril iğneler kullanan sertifikalı bir uygulayıcı tarafından gerçekleştirildiğinde genellikle güvenli kabul edilir.

• Alfa-lipoik asit. Bu, Avrupa'da yıllardır periferik nöropati için bir tedavi olarak kullanılmaktadır. Kan şekeri düzeylerini etkileyebileceği için doktorunuzla alfa-lipoik asit kullanmayı tartışın. Diğer yan etkiler mide rahatsızlığı ve deri döküntüsü olabilir.

• Otlar. Çuha çiçeği yağı gibi bazı otlar, diyabetli kişilerde nöropati ağrısını azaltmaya yardımcı olabilir. Bazı otlar ilaçlarla etkileşime girer, bu nedenle doktorunuzla düşündüğünüz otları tartışın.

• Amino asitler. Asetil-L-karnitin gibi amino asitler kemoterapi görenlere ve diyabetli kişilere faydalı olabilir. Yan etkiler bulantı ve kusma olabilir.

Yaşam tarzı ve ev ilaçları

Periferik nöropatiyi yönetmenize yardımcı olmak için:

• Özellikle şeker hastalığınız varsa ayaklarınıza dikkat edin. Kabarcıklar, kesikler veya nasırları günlük kontrol edin. Yumuşak, gevşek pamuklu çoraplar ve yastıklı ayakkabılar giyin. Yatak örtülerini sıcak veya hassas ayaklardan uzak tutmak için tıbbi malzeme mağazalarında bulunan yarım daire şeklinde bir kasnak kullanabilirsiniz.

• Egzersiz yapmak. Haftada üç kez yürümek gibi düzenli egzersizler, nöropati ağrısını azaltabilir, kas gücünü artırabilir ve kan şekeri seviyelerini kontrol etmeye yardımcı olabilir. Yoga ve tai-chi gibi hafif rutinler de yardımcı olabilir.

• Sigarayı bırakmak. Sigara içmek dolaşımı etkileyebilir, ayak problemleri ve diğer nöropati komplikasyonları riskini artırabilir.

• Sağlıklı yemekler yiyin. İyi beslenme özellikle gerekli vitamin ve mineralleri almanızı sağlamak için önemlidir. Diyetinize meyve, sebze, kepekli tahıllar ve yağsız protein ekleyin.

• Aşırı alkolden kaçının. Alkol periferik nöropatiyi kötüleştirebilir.

• Kan şeker seviyenizi izleyin. Diyabetiniz varsa, bu kan şekerinizi kontrol altında tutmanıza yardımcı olur ve nöropatinizi iyileştirmeye yardımcı olabilir.

RANDEVUNUZ İÇİN HAZIRLANIRKEN

Öncelikle birincil bakım sağlayıcınızı görerek başlayabilirsiniz. Daha sonra sinir sistemi bozuklukları (nörolog) konusunda eğitim almış bir doktora yönlendirilebilirsiniz.

İşte randevunuza hazırlanmanıza yardımcı olacak bilgiler.

Ne yapabilirsiniz?

• Randevuyu aldığınızda, belirli bir test için aç kalmak gibi önceden yapmanız gereken bir şey olup olmadığını sorun. Bir listesini yapın:

• Randevuyu planlama nedeninizle alakasız görünebilecek belirtileri dahil edebilirsiniz

• Son zamanlardaki stres veya önemli yaşam değişiklikleri, aile tıbbi geçmişi ve alkol kullanımı dahil anahtar kilit kişisel bilgiler

• Dozlar dahil olmak üzere aldığınız tüm ilaçlar, vitaminler veya diğer takviyeler

• Doktorunuza sormanız gereken sorular

Verdiğiniz bilgileri hatırlamanıza yardımcı olması için mümkünse bir aile ferdini veya arkadaşınızı yanınıza alın.

Periferik nöropati için doktorunuza sormanız gereken temel sorular şunlardır:

• Yakınmalarımın en olası nedeni nedir?

• Başka olası nedenler var mı?

• Hangi testlere ihtiyacım var?

• Bu durum geçici mi yoksa uzun süreli mi?

• Hangi tedaviler mevcuttur ve hangilerini önerirsiniz?

• Tedaviden ne gibi yan etkiler bekleyebilirim?

• Önerdiğiniz birincil yaklaşıma alternatifler var mı?

• Başka sağlık durumlarım var. Bunları birlikte en iyi nasıl yönetebilirim?

• Faaliyetlerimi kısıtlamam gerekir mi?

• Alabileceğim broşürler veya başka basılı materyaller var mı? Hangi web sitelerini öneriyorsunuz?

• Başka sorularınız varsa sormaktan çekinmeyin.

Doktorunuzdan ne bekleyebilirsiniz?

Doktorunuz size aşağıdaki gibi sorular soracaktır:

• Diyabet veya böbrek hastalığı gibi sağlık durumlarınız var mı?

• Yakınmalarınız ne zaman başladı?

• Yakınmalarınız sürekli mi yoksa ara sıra mı oldu?

• Yakınmalarınız ne kadar şiddetli?

• Yakınmalarınızı iyileştiren bir şey var mı?

• Yakınmalarınızı kötüleştiren bir şey var mı?

• Ailenizde bir ferdinde sizinkine benzer belirtileri var mı?